Belgische wijn

Wijndomein Aldeneyck was afgelopen weekend de prachtige start van een mini-wijntripje van onze wijnclub naar België. We bezochten daarna nog Schorpion Méthode Traditionelle, Wijndomein Kitsberg, Château Bon Baron en Wijndomein Hoenshof. Wijnland België heeft me daarbij totaal verrast. Wat een eigenzinnige wijnproducenten! Wat een mooie wijnen! Vandaag het begin van een mini-serie over Belgische wijn.

Passie, kennis en geld
Wijnbouw in België is nog steeds niet echt rendabel. Wat ik vernam tijdens ons wijntripje is dat een deel van de Belgische wijndomeinen wordt gerund door welgestelde visionairs. Ondernemers, accountants, economen, bedrijfsadviseurs. Passie, gedrevenheid en eigenzinnigheid komt daarbij zeker om de hoek kijken. Maar geld is ook nodig voor de investeringen in de eerste jaren waarbij je nog niets met je wijn verdient. Vooronderzoek doen (of gewoon je intuïtie volgen). Grond kopen. Stokken planten. Apparatuur aanschaffen. Kennis in huis halen of investeren in zelf de kennis opdoen. Vooral dat laatste gebeurt volgens mij ook veel. Neem het verhaal van de Nederlanders Jeanette van der Steen en haar man Piotr die achter Château Bon Baron zitten, of van accountant Daniel Medarts van Wijndomein Kitsberg, of van Prof. Dr. Ghislain Houben van Wijndomein Hoenshof die economie doceert aan de universiteit van Hasselt en zich ook richt op de economische aspecten van wijnbouw. Meer over hen in de komende edities van deze korte serie over Belgische wijn.

Belgische wijn

Belgische wijn
België kent momenteel 120 wijnbouwers, waarvan maar een handjevol fulltime werkzaam is in de wijnbouw. Er is 400 hectare beplant met wijnstokken en 40% van de wijnen is (met name witte) mousserende wijn, 40% is stille witte wijn, 20% is stille rode wijn. De nadruk ligt dus duidelijk op witte wijn. Niet zo gek natuurlijk, want België is een schoolvoorbeeld van een ‘cool climat’-land. [Cijfers van Prof. Dr. Houben, juni 2018]

Moderne wijnbouw
De eerste bewijzen voor Belgische wijn werden al in 830 in Gent gevonden. Vanaf dan begint wijnbouw op te komen. Rond 1458 is een rampjaar voor wijn in België en veel wijnboeren schakelen over naar graanbouw omdat de graanprijzen stijgen. Rond 1560 zit de Belgische wijnbouw in definitieve moeilijkheden, maar bier- en ciderbrouwerijen doen het goed. Rond 1850 is wijnbouw bijna weggevaagd en in 1945 verdwijnt de laatste Belgische wijngaard (Clos Bois Marie) door een Duits bombardement. Vanaf de 60-ger jaren van de vorige eeuw gaat het weer opwaarts. Met name in Hageland komt wijnbouw begin 70-ger jaren weer in de belangstelling en in 1973 wordt zelfs de vereniging “Hagelandse Wijnliefhebbers” opgericht. Vanaf dan worden steeds meer wijngaarden gestart. In 1990 koopt Jaap van Rennes kasteel Genoels-Elderen en plant, aangespoord door zoon Geurt, 6,5 hectare met wijnstokken. In 1997 is de eerste BOB een feit (toen nog Gecontrolerde Oorspronbenaming GOB genaamd), die van Hageland en vanaf 2000 gaat het hard met de oprichting van nieuwe wijndomeinen en de aanplant van wijngaarden.

Belgische wijnregio's

Wijnregio’s
België kent sinds 1997 een regiosysteem dat op het Franse model is gebaseerd.

De hoogste categorie is de BOB (Beschermde OorsprongsBenaming, vgl. de Franse AOP). Er zijn momenteel zeven BOB’s:

  • BOB Hageland ten oosten van Leuven in de driehoek Leuven-Aarschot-Diest. De eerste Belgische wijnappellatie (1997).
  • BOB Haspengouw sinds 2000, ten zuiden van Hasselt. De productiezone wordt gelimiteerd tot de volgende gemeentes: Alken, Bilzen, Borgloon, Gingelom, Heers, Herk-de-Stad, Herstappe, Hoeselt, Kortessem, Nieuwerkerken, Riemst, Sint- Truiden, Tongeren en Wellen. Toegelaten druivenrassen zijn müller-thurgau, kerner, siegerrebe, pinot gris, chardonnay, riesling, auxerrois, pinot noir, pinot blanc, optima, ortega, dornfelder, würzer, bacchus, schönburger, domina, bianca en regent.
  • BOB Heuvelland sinds 2005 ten zuiden van Ieper. Het kleine Heuvelland omvat de volgende (deel)gemeentes die voor erkende wijnbouw in aanmerking komen: De Klijte, Dranouter, Kemmel, Loker, Nieuwkerke, Westouter, Wijtschate en Wulvergem.
  • BOB Côtes de Sambre et Meuse sinds 2004 ten zuiden en zuidwesten van Namen (Namur). Een appellaties met een grote waslijst aan toegestande druivenrassen en een vrij ruime georgrafische herkomstbenaming.
  • twee BOB’s voor mousserende wijnen: Vlaamse mousserende kwaliteitswijn (sinds 2005) en Vin mousseux de qualité de Wallonie/Crémant de Wallonie (sinds 2008).
    Er schijnt in Vlaanderen kritiek op de lange naam ’Vlaamse mousserende kwaliteitswijn´ te zijn en een deel van de wijnbouwers zou liever een appellatie “Belgische mousserende kwaliteitswijn” of een korte duidelijke en zelfsverzekerde naam als die ook voor b.v. cava of sekt zien. De Walloniërs hebben dat dus beter gedaan. Zij noemen hun schuimwijn “crémant de Wallonie”. En nog een bijzonderheid van de Vlaamse mousserende wijn: er mag alleen witte wijn of rosé gebruikt worden. Dus als je een mousserende rosé wilt maken, mag je niet – zoals in de Champagne veelal gebeurt – assembleren door een witte schuimwijn te maken en dan aan het einde van het proces een scheutje rode wijn toe te voegen.
  • en sinds najaar 2017 de enige grensoverschrijdende BOB ter wereld (!): de BOB Maasvallei (soms ook aangeduid als BOB Maasvallei Limburg). Deze loopt grofweg van Maastricht tot Roermond. O.a. Wijndomein Aldeneyck en in Nederland Thorn.
    Deze BOB geldt voor wijngaarden langs de oevers van de Maas in zowel Nederland als België. BOB Maasvallei kwam tot stand dankzij jarenlange inspanningen van Harry Vorselen (van het Nederlandse Wijngoed Thorn) en Karel Henckens (van het Belgische Wijndomein Aldeneyck).

Het niveau onder de BOB is de BGA (Beschermde Geografische Aanduiding). Dit is te vergelijken met de Franse IGP-categorie of wel de vroegere Vins de Pays. Hierbinnen zijn er in België twee regionale appellaties voor Vlaanderen en Wallonië:

  • BGA Vlaamse Landwijn sinds 2005 voor wijnen van wijngaarden in Vlaanderen en
  • BGA Vin de Pays des Jardins de Wallonie sinds 2004. De druiven mogen afkomstig zijn uit het hele Waalse gewest. Zowel vitis vinifera als resistente kruisingen zijn toegestaan.

Bij een BOB zijn alle druiven waarvan de wijn gemaakt is afkomstig uit dat geografische gebied, bij een BGA moet slechts 85 % van de gebruikte druiven uit het gebied afkomstig zijn.

(*) Voor de geïnteresseerden: hier zijn een aantal productdossiers van de diverse BOB’s en BGA’s te vinden.

acolon van Bon Baron

Klassieke druivenrassen en PiWi’s
Chardonnay is met zo’n 60% verweg het belangrijkste druivenras, gevolgd door pinot noir en pinot gris. Daarnaast vind je er onder meer de witte riesling, pinot blanc, auxerrois, müller-thurgau, muscat, würzer en de blauwe rassen dornfelder, merlot, acolon, cabernet dorsa.

Naast de vitis vinifera-rassen (wijndruiven) als chardonnay en pinot noir, worden ook de zogenaamde PiWi’s ingezet. PiWi komt van “pilzwiderstandsfähige Rebsorten”, schimmelresistente druivenrassen dus. PiWi’s werden hiervoor ook wel hybride rassen genoemd (hybride als in een kruising tussen vitis vinifera-rassen en tafeldruiven). Denk aan Duitse hybriden als regent ( = diana x chambourcin), johanniter ( = riesling x Freiburg 589-39)en cabernet cortis (= cabernet sauvignon x solaris). Voorstanders noemen ze gewoon de ‘nieuwe rassen’. Voordeel: je hoeft ze veel minder te bespuiten. Nadeel vroeger: ze gingen vreemde geuren en smaakjes ontwikkelen, ook wel als ‘foxy’ aangeduid. De hedendaagse 3e generatie-rassen hebben dat echter niet of veel minder en het smaaknadeel is dus grotendeels komen te vervallen. Nieuw nadeel dat opkomt is trouwens wel dat schimmels de resistentie van deze rassen in de toekomst weer weten te omzeilen. Niet elke wijnboer is daardoor enthousiast om de PiWi’s te gebruiken en vertrouwt op de klassieke rassen. Het is in elk geval een zeer complexe materie met voor- en tegenstanders en continu nieuwe ontwikkelingen en inzichten. Wordt vervolgd dus.

Daarnaast heb je trouwens nog een derde categorie druivenrassen: de kruisingen tussen vitis vinifera-rassen. Een voorbeeld is cabernet dorsa die een kruising is tussen dornfelder x cabernet sauvignon en daarmee tussen twee vitis vinifera-rassen. Of de acolon die blaufränkisch x dornfelder als ouders heeft.